Alergia u niemowlaka – co warto wiedzieć?

Alergia pokarmowa u niemowlaka to błędna odpowiedź układu odpornościowego na określony składnik pokarmowy określany jako alergen. Alergia pokarmowa u dziecka często bywa mylona z nietolerancją pokarmową. Oba zjawiska działają jednak w inny sposób, przede wszystkim alergia występuje na skutek spożycia już niewielkiej ilości alergenu, natomiast nietolerancja objawia się dopiero po zjedzeniu większej ilości nietolerowanej żywności.

Ogółem im młodszy wiek, tym prawdopodobieństwo wystąpienia alergii pokarmowej u niemowląt większe. Alergia u noworodka – czyli dziecka do pierwszego roku życia – z reguły nie występuje, za to często objawia się między 1. a 2. miesiącem życia. Z każdym kolejnym miesiącem ryzyko pojawienia się alergii pokarmowej u niemowląt spada, choć rośnie ponownie w czasie rozszerzania diety.

Alergia u niemowlaka nie zawsze objawia się w oczywisty sposób. Objawy alergii pokarmowej u noworodka często są mylące, a problem ostatecznie może się czymś zupełnie innym! Pierwszymi objawami alergii pokarmowej są pojawiające się na buzi niemowlaka krostki albo ból brzuszka i nie należy ich lekceważyć. Objawy uczulenia łatwo jednak pomylić z innymi dolegliwościami. Oczywiście nie należy też przesadzać w drugą stronę – pojedyncza potówka u noworodka nie powinna być dla Ciebie alarmującym objawem. Jak zatem stwierdzić, czy Twoje dziecko ma alergię?

Wysypka pokarmowa to w zdecydowanej większości przypadków wynik spożycia najpopularniejszych alergenów: mleka (i innych produktów nabiałowych), fistaszków, soi, jajek, ryb i owoców morza lub produktów zawierających gluten. Oczywiście w teorii niepożądane objawy może wywołać każdy pokarm, jednak te produkty są winne najczęściej. Warto dodać, że jeśli u dziecka występuje alergia pokarmowa na jeden z produktów w danej kategorii (np. na mleko od krowy), istnieje większe prawdopodobieństwo, że objawy wywoła także inny produkt z tej grupy (np. mleko owcze).

Mamy bardzo często pytają, jakie są objawy alergii na mleko, bo najczęściej słyszą, że alergie wywołuje białko mleka krowiego. Białka mleka to najczęstszy alergen u dzieci karmionych sztucznie. Uczulenie na mleko modyfikowane występuje dlatego, że mieszanka opiera się na mleku krowim. Jeśli lekarz stwierdzi, że to alergia na mleko modyfikowane, najpewniej zaleci Ci zmianę produktu na hipoalergiczną mieszankę, w której nie występują białka mleka krowiego.

Musisz jednak wiedzieć, że alergia pokarmowa u niemowląt może wystąpić też u dzieci karmionych piersią. W tym przypadku winne są alergeny przenikające do pokarmu z diety mamy. Alergia na białko mleka krowiego u niemowląt karmionych piersią zdarza się często, co wskazuje na siłę tego białka jako alergenu. Mama nie powinna jednak na własną rękę wprowadzać modyfikacji żywieniowych, bo podejrzewa, że za zmiany skórne u jej dziecka odpowiada jej menu. Dieta eliminacyjna powinna być zalecana przez lekarza, po zbadaniu dziecka.

Najczęstszą przyczyną objawów niesłusznie uznawanych za alergiczne jest nietolerancja laktozy u niemowląt. Laktoza występuje zarówno w mleku matki, jak i w mleku krowim. U kilkutygodniowych dzieci, których enzymy trawienne nie są jeszcze w stanie rozłożyć cukrów zawartych w mleku, dochodzi do ich fermentacji w jelicie grubym – objawy to zwiększona produkcja gazów, wzdęcia i kolka. Na szczęście nie jest to zjawisko niebezpieczne dla malucha, a nietolerancja laktozy u niemowlaka nie ma nic wspólnego z alergią. Przejściowa nietolerancja laktozy może wystąpić także u dzieci starszych, gdy np. infekcja pokarmowa spowoduje zaburzenia w rozkładaniu laktozy przez układ pokarmowy – tymczasowo można stosować wtedy preparaty bezlaktozowe. Stan ten mija wraz z regeneracją osłabionego po chorobie przewodu pokarmowego.

Choć objawy alergii u niemowlaka są podobne do tych przy nietolerancji laktozy, problemów tych nie można ze sobą utożsamiać. Alergia i nietolerancja pokarmowa u niemowlaka to dwie różne sprawy. Pierwsza z nich ma związek z działaniem układu immunologicznego, druga z niedoborem enzymów trawiennych, które wynikają z niedojrzałości układu pokarmowego dziecka, bądź z nadwrażliwością na dodatki do żywności. Ponieważ objawy nietolerancji mleka modyfikowanego u niemowląt łatwo pomylić z objawami alergii pokarmowej, o diagnozę należy zawsze prosić lekarza.

Z czym jeszcze bywają mylone objawy alergii u noworodka? To np. pryszcze u noworodka (tzw. trądzik niemowlęcy). Wysypka na twarzy niemowlęcia to czasem także potówki. Jak rozpoznać potówki u niemowlaka? Znajdziesz je w miejscach narażonych na wzmożone pocenie, najczęściej po nocy czy drzemce w ciągu dnia, gdy maluchowi było zwyczajnie za ciepło podczas snu. Są to drobne czerwone krostki z białym środkiem. Te zmiany są niegroźne i szybko znikają!

W pierwszych kilkunastu miesiącach życia dziecka najczęstszym alergenem jest mleko krowie. W odróżnieniu od nietolerancji laktozy, która wynika z braku odpowiedniego enzymu trawiennego, alergia na białka zwierzęce (na białka mleka krowiego określa się jako alergia bmk, alergia na bmk) to reakcja immunologiczna organizmu i jej objawy dotyczyć mogą zarówno układu pokarmowego, jak też mieć charakter skórny lub oddechowy. Nietolerancję mleka określa się potocznie jako „skazę białkową”, często wiąże się ona z alergią na jaja kurze (zdarza się także alergia na jajka u niemowląt karmionych piersią). Ponad 80% dzieci uczulonych na mleko nabywa tolerancję na ten alergen do końca 3. roku życia, z reguły w nieco późniejszym wieku rozwija się tolerancja na alergeny jaja kurzego.

W 1997 roku Podkomitet Niepożądanych Reakcji na Żywność Europejskiej Akademii Alergii i Immunologii Klinicznej ustanowił 3 kryteria klinicznego rozpoznania alergii na mleko krowie:

1. Ustąpienie objawów po odstawieniu mleka i otrzymywanych z niego wyrobów.

2. Nawrót dolegliwości po jednokrotnym podaniu mleka.

3. Wyłączenie zakażeń i zaburzeń enzymatycznych powodujących podobne objawy, jak wywołane złym znoszeniem mleka krowiego.

Po stwierdzeniu alergii przez lekarza, małe dziecko powinno przejść na żywienie specjalnym mlekiem modyfikowanym, a w przypadku starszego można wprowadzić dietę pozbawioną nabiału, pamiętając jednak przy tym, aby dostarczać dziecku niezbędnych ilości wapnia. Jeżeli występuje alergia u niemowlaka karmionego piersią, lekarz może wskazać, jakie składniki powinna ze swojego jadłospisu wyeliminować mama. Stosowanie przez karmiące matki diety eliminacyjnej powoduje, że objawy choroby ustępują całkowicie aż u 86% dzieci, a u 13% ulegają znacznemu złagodzeniu. Jeżeli lekarz nie stwierdził u maluszka alergii na mleko, to nie ma powodu, żeby matka wykluczała ten produkt z diety. Należy jednak pamiętać, żeby nie przesadzać z ilością nabiału – jego za duża ilość może spowodować objawy nietolerancji pokarmowej.

Dla dzieci karmionych butelką, u których stwierdzono alergię, przeznaczone są mieszanki o wysokim stopniu hydrolizy, do których smaku trzeba jednak dziecko przyzwyczaić. Sojowe mieszanki zastępujące mleko są smakowo akceptowane przez niemowlęta i mają zastosowanie w nietolerancjach mleka krowiego o łagodnym przebiegu, rzadziej w przypadkach alergii. Nie podaje się ich najmłodszym niemowlętom.

Alergia bywa dziedziczna – jeżeli nie cierpi na nią nikt w najbliższej rodzinie, to ryzyko wystąpienia u dziecka wynosi zaledwie 20%. Kiedy oboje rodzice są alergikami, prawdopodobieństwo alergii niemowlaka wzrasta do 70%, zaś gdy jedno z rodziców jest alergikiem wynosi ono około 40-60%. Jeżeli rodzice mają astmę czy atopowe zapalenie skóry, dziecko może również mieć tę chorobę alergiczną, a prawdopodobieństwo zachorowania na nią wynosi aż 90%. Sprawdź więc swoich krewnych i dowiedz się jak wygląda dziedziczenie alergii w Twojej rodzinie.

Tak naprawdę nigdy nie możesz mieć pewności, czy alergia u niemowląt nie stanie się także Waszym problemem. Możesz zmniejszyć prawdopodobieństwo pojawienia się wysypki na buźce u noworodka, np. unikając ekspozycji dziecka na toksyny środowiskowe oraz unikając wysoko przetworzonej żywności w swojej diecie. Nie powinnaś jednak unikać alergenów w swoim jadłospisie "na wszelki wypadek", gdy karmisz piersią. Nie ma naukowych dowodów na to, że takie ograniczanie kontaktów z alergenami daje dobre rezultaty. Wręcz przeciwnie – może być tak, że alergeny trafiające do mleka matki pomagają organizmowi dziecka lepiej przygotować się na większą ekspozycję na problematyczne składniki pożywienia w przyszłości, podczas rozszerzania diety. Alergeny w mleku najprawdopodobniej wyposażane są przez organizm kobiety w specjalne cytokiny – taki duet niejako trenuje maluszka na przyszłość. To wspaniała wiadomość!

Jeśli obserwujesz zmiany skórne u malucha, to postaraj się sprawdzić, czy nie jest to reakcja uczuleniowa na kosmetyki, jakich używasz do jego pielęgnacji. Innym powodem zmian skórnych mogą być złe gatunkowo ubranka (zbyt sztywne lub drapiące) albo pranie ich w nieodpowiednim proszku, bez właściwego płukania.

Gdy dziecko cierpi na przewlekły katar, trudności w oddychaniu, kaszel czy też zapalenie spojówek, mogą być to objawy alergii wziewnej. Źródłem tych kłopotów bywają: roztocza kurzu domowego, sierść czworonoga albo rośliny w okresie pylenia. Należy wtedy szczególnie zadbać o czystość w mieszkaniu, regularnie odkurzając i myjąc podłogi, gdyż ograniczy to ilość wdychanych alergenów.